Hemşirelik Haftası nedeniyle kaleme alınmıştır…

HEMŞİRELİK

Değerli Meslektaşlarım, Sağlık Meslek Mensupları ve Okurlar,

Hemşireliğin kökeni, insanlığın var oluşuna dayanır. Pek çok nedenle insanın sağlıkla ilgili olarak dengesinin bozulması ve hastalığın ortaya çıkması sonucu söz konusu bireye, temelini merhamet duygusundan alan yardım etme isteği hemşireliğin temelini oluşturur. Kaynağını ise insan ve toplum gereksinimlerinden alır.

Eski dönemlerde, muhtemelen anne ve eş rolünden dolayı evdeki hastanın bakımını kadın üstlenmiştir. Bunun dışında ise hemşirelik uygulamaları bir tıp adamının, rahibin, rahibenin, keşişlerin, mahir bir kadının ya da ebenin işle ilgili olarak eylemlerinin sınırları içine dahil olmuştur. Hristiyanlık, İslamiyet ve Budistlik geleneklerinde de benzer bir durum söz konusu idi. M.Ö. 3500 yıllarında yazılmış bir Hint kitabında hemşirelik açısından, çoğunluğu erkeklerden oluşan hastanın bakımından sorumlu bir grubun varlığı belirtilmiştir. Hasta ve yoksullara destek sağlamak amacıyla ilk hristiyan rahip ve rahibeler kuruluşlar kurmuşlar bu amaçla kadınlardan oluşan ilk hasta bakım örgütünü, yetenekli bir kadın olan Phoebe kurmuştur.

Hemşirelik kelimesi, Latince “besleyici” anlamına gelen “nurtrire” sözcüğünden türetilmiştir. Eski Mısır’da hemşirelerin en temel görevi sütannelik yapmaktı. Hemşireliğin sütannelikle bağdaştırılması gayet tabiidir zira her iki sorumluluğun temelinde şefkat ve merhamet duyguları da bulunmaktadır, daha doğrusu söz konusu duyguların hizmetin daha kaliteli sunulabilmesi için ilgili çalışanlarda bulunması gerekmektedir.

Bir görüşe göre de hemşireliğin örgüt olarak ortaya çıkışı Hz. İsa döneminde olmuştur. Roma’nın önde gelen kadınları, bir kuruluşun içinde ve dışında halka bakım ve tedavi hizmeti vermenin yanı sıra su, yiyecek, giysi ve ev yardımında bulunmuşlar, vefat edenlerin de defnini sağlamışlardır.

16. ve 18. yüzyıllar arasında, Katolik Kilisesi’ne karşı Protestanlığın tutumu, sonucunda da hizmet birimlerinin kapatılması ve çalışanların mesleklerini icra edememeleri, hemşireliğin gelişimine engel olmuştur.

Çağdaş hemşireliğin başlangıcı, 19. yüzyılda yaşamış olan sanitasyon, hastane düzenini sağlamak, hemşirelik, sağlık standartlarını yükseltmek ve istatistik konularını içeren 200 üzerinde kitap, kitapçık ve rapor yayımlayan Florence Nightingale olarak kabul edilir. Kırım Savaşı sırasında, sağlık hizmeti sunulan kuruluşlarda ve ilgili alanlarda, uygun olmayan sağlık koşullarını iyileştirmek ve yaralılara destek olmak amacıyla belirlenmiş bir grupla ülkemize gelen Nightingale, tıp biliminin temelinde yer alan temizlik kurallarının gereği gibi uygulanmasını sağlamış ve istatistik alanındaki bilgilerini de hemşirelik bakımına yansıtmıştır.

Türkiye’de ise hemşirelik eğitiminin başlangıcı, Meşrutiyet Dönemi’ne rastlar. Bir hekim olan Besim Ömer Paşa, Hilal-i Ahmer kuruluşunda ilk hemşirelik eğitimi verilmesine (1913) öncülük etmiş, mesleğin yapılanması ve kurumsallaşmasına ciddi katkılar sağlamıştır.

Besim Ömer Paşa’nın eğitim programına öncülük ettiği kursların ilk öğrencilerinden olan Safiye Hüseyin Elbi, ilk Türk hemşiresi olarak bilinir. Çanakkale ve Balkan Savaşları sırasında başhastabakıcı görevini, ekibiyle birlikte olumsuz şartlar altında büyük bir özveriyle yerine getirmiştir.

Cumhuriyet döneminin ilk hemşirelik okulu, açılıştaki ismi Hilal – i Ahmer Hastabakıcı Okulu olan ve 1925 senesinde İstanbul’da kurulan, Kızılay Özel Hemşire Okuludur.

Cumhuriyetin ilanından sonra ilk Sağlık Bakanı olan Dr. İbrahim Refik Saydam, birinci basamak sağlık hizmetlerinin gelişimine büyük önem vermiş, başlangıçta 69 hemşire, 554 sağlık memurundan oluşan gruplardan özellikle de sağlık memuru sayısını artırmaya yönelik çabaları olmuştur. Elbette, diğer sağlık meslek mensuplarının da yetişmesi amacıyla okullar açılmasını sağlamış ve sağlık alanında başkaca birçok hizmetlerde bulunmuştur.

Üniversite düzeyinde hemşirelik programına, 1955 senesinde Ege Üniversitesi öncülük etmiştir. Hemşirelikte yüksek lisans programı, ilk olarak 1968 senesinde Hacettepe Üniversitesi’nde kurulurken doktora programı ise 1972 senesinde, aynı Üniversite’de kurulmuş ve öğrenci yetiştirmeye başlanmıştır.

1933 senesinde kurulan Türk Hemşireler Derneği bünyesinde, Türk Hemşireler Dergisi 1951 senesinde ilk hemşirelik dergisi olarak yayımlanmıştır. 2005 senesinde yayıma ara veren dergi, 2020 senesinden itibaren Türk Hemşireler Derneği Dergisi adıyla tekrar yayıma başlamıştır.

Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Hemşireler Konseyi işbirliğiyle 2018 yılında, hemşirelerin hastalarına sundukları bakımın etkisini ve sağlık hizmeti sunumuna olan katkılarını ortaya koymak amacıyla “Nursing Now” başlığında, Burdett Hemşirelik Vakfının desteğiyle üç yıl sürecek, evrensel çapta bir kampanya başlatıldı. Florence Nightingale’in doğumunun 200. yıldönümüne denk gelen 2020 yılını Dünya Sağlık Örgütü, 5 Mayıs Ebeler Günü ve 12 Mayıs Hemşireler günü kutlamalarıyla birlikte “Uluslararası Ebe ve Hemşirelik Yılı” ilan etti. Bu faaliyetlerin amacına ulaşabilmesi için bazı hedefler belirlendi. Bu hedefler şöyledir; hemşirelerin yetkileri uzmanlık, bilgi ve becerileri doğrultusunda genişletilmelidir, hizmetin her basamağında, bireyleri sağlığa yönlendirme, bireylerin sağlığını koruma ve onları tedaviye yönlendirebilmesi için hemşireler desteklenmelidir, sağlık hizmeti sunumu ile ilgili karar verme süreçlerine hemşirelerin her zamankinden daha fazla katılımı sağlanmalıdır, bakımın kalitesinde çıtayı yükseltecek yeni modeller geliştirilmelidir, hemşirelerin eğitim düzeylerini, içinde bulundukları ekibe liderlik yapma becerilerini ve refah çalışma ortamını geliştirmek için gerekli yatırımlar yapılmalıdır.

Kaynakça:

1. ‘Dünyada ve Ülkemizde Hemşirelik’, https://www.hepsen.org.tr/kose-yazilari/dunyada-ve-ulkemizde-hemsirelik, (04.06.2023); ‘Maslow’s Hierarchy Of Needs In Nursing’, https://www.osmosis.org/answers/maslows-hierarchy-of-needs-in-nursing, (30.07.2023); Çevirme, Ayşe / Kurt, Aylin, ‘Covid – 19 Pandemisi ve Hemşirelik Mesleğine Yansımaları’, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı 5, 2020, s. 46.
2. ‘Dünyada hemşirelik mesleğinin tarihsel gelişimi’, https://sbyo.gelisim.edu.tr/tr/akademik-bolum-hemsirelik-haber-dunyada-hemsirelik-mesleginin-tarihsel-gelisimi#:~:text=Baz%C4%B1%20tarih%C3%A7ilere%20g%C3%B6re%20de%20hem%C5%9Fireli%C4%9Fin,ve%20d%C4%B1%C5%9F%C4%B1nda%20sa%C4%9Fl%C4%B1k%20hizmeti%20sunmu%C5%9Flard%C4%B1r., (04.06.2023).
3. ‘Hemşirelik’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Hem%C5%9Firelik, (05.06.2023).
4. Ökdem, Abbasoğlu ve Diğerleri, ‘Hemşirelik Tarihi, Eğitimi ve Gelişimi’, Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2000, s. 5.
5. Kadın Haklarının Evrimi ve Kadın – Tıp İlişkisi ve Hasta Bakımına Dini Etkiler’, https://abs.cu.edu.tr/Dokumanlar/2016/HML216/801726354_kadin_haklarinin_evrimi_kadin_tip_iliskisi_ve_hemsirelige_dini_etkiler.pdf, (30.07.2023).
6. ‘The History Of Nursing: Ancient Times To Today’, https://online.okcu.edu/nursing/blog/the-history-of-nursing-ancient-times-to-today, (31.07.2023).
7. ‘Egyptian Medicine’, https://www.worldhistory.org/Egyptian_Medicine/, (31.07.2023).
8. Babaei, Sima ve Diğerleri, ‘Components Of Compassionate Care In Nurses Working In The Cardiac Wards: A Descriptive Qualitative Study’, Journal Of Caring Sciences, Cilt 11, Sayı 4, 2022, s. 239.
9. ‘Hemşirelik, Dünyada Hemşirelik Mesleğinin Tarihsel Gelişimi’, https://sbyo.gelisim.edu.tr/tr/akademik-bolum-hemsirelik-haber-dunyada-hemsirelik-mesleginin-tarihsel-gelisimi, (22.10.2024).
10. ‘The History Of Nursing’, https://frontier.edu/news/history-of-nursing/, (22.10.2024); Dereli, Feyza / Bayık Temel, Ayla, ‘Dünyada Hemşirelik Eğitiminin Başlaması: İlk Hemşirelik Okulları’, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2021, s. 15.
11. ‘The Legacy Of Florence Nightingale, The First Professional Nurse’, https://www.redcross.org.uk/stories/health-and-social-care/health/how-florence-nightingale-influenced-the-red-cross, (23.10.2024); ‘Florence Nightingale Museum, About Florence Nightingale’, https://www.florence-nightingale.co.uk/about-florence-nightingale/, (23.10.2024); ‘The University Of Alabama At Birmingham, Libraries, The Life Of Florence Nightingale’, https://library.uab.edu/locations/reynolds/collections/florence-nightingale/life, (23.10.2024).
12. Karayaman, Mehmet, ‘Kırım Harbinde Sağlık Hizmetleri (1853 – 1855)’, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2008, s. 59; Taşkıran, Gülcan / Bayik Temel, Ayla, ‘Tutkulu Bir İstatistikçi: Florence Nightingale’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, 2017, s. 113.
13. Arpag, Nurgül / Gür, Sevgi / Katran, Hamdiye Banu, ‘Türk Hemşirelik Tarihindeki Lider Hemşireler ve Cerrahi Hemşireliğinin Gelişimi’, Fenerbahçe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2022, s. 522; ‘Türk Kızılay Akademi, Besim Ömer Paşa’, https://kizilayakademi.org.tr/kitap-brosur/besim-omer-pasa/, (23.10.2024); ‘Besim Ömer Akalın’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Besim_%C3%96mer_Akal%C4%B1n, (23.10.2024); ‘Atatürk Ansiklopedisi, Besim Ömer Akalın (1862 – 1940)’, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/besim-omer-akalin-1862-1940/, (23.10.2024).
14. Yılmaz Gören, Şerife / Yalım, Neyyire Yasemin, ‘Hemşirelik Tarihinde Bir Öncü ‘Safiye Hüseyin Elbi’, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 2016, s. 38; ‘Çanakkale Savaşları Araştırma ve Tanıtma Kulübü, İlk Türk Hemşiresi Safiye Hüseyin (Elbi)’, https://csatt.org/ilk-turk-hemsiresi-safiye-huseyin-elbi/, (23.10.2024); ‘Çanakkale’de Bir Kahraman; Hemşire Safiye Hüseyin Elbi’, https://erbakan.edu.tr/hemsirelikfak/haber/499491/canakkalede-bir-kahraman-hemsire-safiye-huseyin-elbi, (23.10.2024).
15. Akandere, Osman, ‘Hilal – i Ahmer Hastabakıcılık (Hemşirelik) Okulunun Açılması ve İlk Mezunları’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 8, 2002, s. 5; ‘Sağlık Profesyonellerinin Eğitimi, Dünden Bugüne Hemşirelik Eğitimi’, https://www.medipol.edu.tr/sites/default/files/document/SD_27_14-17.sayfalar_Nezihe_Kizilkaya_Beji_Ilkay_Gungor.pdf, (23.10.2024).
16. Şimşek, Hülya, ‘Dr. İbrahim Refik Saydam’ın Hayatı ve Koruyucu Hekimlikteki Başarıları’, Lokman Hekim Dergisi, Cilt 13, Özel Sayı, 2023, s. 18, 21, 23; Aksakal, Halil İbrahim, ‘Dr. Refik Saydam Önderliğinde Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetlerini Modernleştirme Çabaları’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 27, Sayı 1, 2017, s. 225; Türkiye Cumhuriyeti Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti, Sıhhiye Mecmuası Fevkalade Nüshası, Ankara, 1942, s. 16, 17.
17. Ergöl, Şule, ‘Türkiye’de Yükseköğretimde Hemşirelik Eğitimi’, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 2011, s. 152.
18. ‘Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’, https://hemsirelik.hacettepe.edu.tr/tr/hemsirelik_esaslari_anabilim_dali-698, (24.10.2024).
19. Karabulut, Neziha / Gürçayır, Dilek / Yaman Aktaş, Yeşim, ‘Hemşirelik Araştırma Tarihi’, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, 2019, s. 126.
20. ‘Türk Hemşireler Derneği Dergisi’, https://dergipark.org.tr/tr/pub/thdd, (24.10.2024).
21. ‘Hemşireler Günü Programı, Koç Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi’, https://nursing.ku.edu.tr/events/dunya-hemsireler-gunu-programi/, (29.05.2020).
22. ‘Nursing Now’, https://www.icn.ch/what-we-do/campaigns/nursing-now, (29.05.2020).
23. ‘Covid – 19 & International Year Of The Nurse And The Midwife 2020’, https://www.2020yearofthenurse.org/, (29.05.2020); ‘Year Of Midwife Day And International Nurses Day’, https://www.calvarycare.org.au/about/support-us/year-of-the-midwife-and-nurse-2020/, (29.05. 2020).
24. ‘Nursing Now, Pledge Your Support’, https://www.nursingnow.org/join-the-campaign/?doing_wp_cron=1590682955.1468079090118408203125, (29.05.2020).

Bilgilerinize saygılarımla sunarım.

Uzm. Hemşire Mehtap Tekin

mehtaptekin100@gmail.com